Innleiing

Denne visa finst i to versjonar. Den eldste er «Kjølnesvisa», som vart oppteikna i Finnmark av amtmann H. H. Lillienskiold i 1698. «Kjølnesvisa» skil seg mykje frå telemarksversjonen og liknar meir på dei gamle danske og færøyske versjonane.

I «Kjølnesvisa» har Røsten Bendixsen forelska seg i dotter til kongen i Kjølnes. Han ligg med henne om natta, men på vegen til kyrkja møter dei Blinde Molvigsen. Han fortel straks kongen kva han har sett, og kongen let Røsten Bendixsen halshogge. Det siste han får seie er at bror hans, Bendix, kjem til å hemne han. Åtte år seinare kjem broren til Kjølnes for å få hemn. Kongen byr tolv tønner med gull som bot, men Bendix drep kongen. Han tek dronninga med seg og legg Kjølnes øyde. Blinde Molvigsen blir tråkka i hel av hestar. I denne visa har ikkje jomfrua noko namn, og vi får heller ikkje vite kva slag lagnad ho får.

Den andre versjonen er oppteikna i nyare tid, og nesten alle er frå Øvre Telemark. Berre nokre få fragment er funne i Setesdal. I telemarksversjonen er hemnen blitt heilt borte. Visa er enkel og konsentrerer seg om dei to elskande. Kjærleiken mellom Bendik og Årolilja er så sterk at han overvinn alt. Ein smådreng fortel kongen at Bendik søv hjå dotter hans. Det likar kongen så dårleg at han dømer Bendik til døden. Alle, både folk, dyr og fuglar, ber for han, men trass i det blir han avretta. Årolilja døyr av sorg. Men opp av gravene deira veks det dei vakraste liljer, og dei fletter seg inn i kvarandre over kyrkjetaket. Den trufaste kjærleiken kan verken drepast av ein streng far eller døden sjølv.

Visa har henta stoffet sitt frå fleire kjelder. Dei viktigaste er den gamle nordiske segna om Hagbard og Signe, som også har vorte til ei vise (TSB D 430). Men det er den vakre skildringa av kjærleiken hos Bendik og Årolilja som har gjort denne visa så populær i vår tid. Og her viser balladen slektskap med den franske riddarromanen Tristan og Isolde frå 1160-tallet, og som kong Håkon Håkonsson fekk omsett til norrønt i 1226, under namnet Soga om Tristram og Isond. Soga er rekna som den første norske romanen. Motivet med dei to liljene som veks opp av gravene og fletter seg i kvarandre over kyrketaket har følgt med forteljinga heilt frå den franske riddarromanen.

Lindeman har skrive opp to melodiar frå Telemark. Kjærleiksversa er også blitt sunge som gamlestev, og nokre stevmelodiar er blitt notert som melodiar til «Bendik og Årolilja». Men den melodien som vanlegvis blir brukt til visa i vår tid vart komponert av folkehøgskulemannen Ingvar Bøhn (1838–1924) i 1882. Melodien kom først på trykk i 1883. Det er uvanleg at opphavspersonen til ein ballademelodi er kjend, og det spesielle er at denne melodien har teke over for alle andre. Bøhn komponerte også en melodi til «Jomfruva Ingebjørg», båe desse melodiane har vore brukt i songdansmiljøet.

Utsyn 122
DgF 474
CCF 121

Oppskrift A

TSB D 432: Bendik og Årolilja

Oppskrift: Innan 1698 av Hans Lilienskiold etter ukjend songar, truleg frå Finnmark.

Orig. ms.: Thott. 948 og 949 fol. (Hans Lilienskiold: Speculum Boreale eller den Finmarchiske Beschriffuelse, handskrift datert 1698), 748–752, her etter O. Solberg (utg.) 1945: Lilienskiolds Speculum Boreale, 3. (Finnmark omkring 1700, 3.) Oslo. s. 309–311.

Oppgjeven tittel: Digt om Kongens datter af Kiølnæs, tillige oc om slottits undergang

*

1. Kongen hafver Datter ene,
faufver var hun som Soel,
det vaar Røsten Bendixsen,
hand hafver lofvit hende tro
– End om DyreneAlternativ lesemåte i mange strofer: Diurene udiAlternativ lesemåte i alle andre strofer: i Lunden, Ridderne pleye sig at udride. –

2. Kongen hafver Datter ene,
fauger vaar hun som stierne,
det vaar Røsten Bendixsen,
hun vilde hafve saa gierne;

3. Det vaar Blinde Molvigsen
schulle til Kirchen ride –
Møtte hand Røsten Bendixsen
mit paa samme stie.

4. Hør du Røsten Bendixsen,
saa taler ieg til dig –
Du sofver saa længe i Mø-salen,
at det vil koste dit lif –

5. Det vaar Røsten Bendixsen,
saa tog hand op paa –
Jeg schal sofve i Mø-salen,
oc du schal see der paa.

6. Det vaar Blinde Molvigsen,
axler hand sit schind –
Saa gaar hand ind i høye sal,
for Danner-Kongen ind.

7. Sidder I Daner Konge,
dricher glad Miød oc Win.
Det er Røsten Bendixsen,
sofver hos Datter din –

8. Det vaar Kiølnæs Kongen,
blef saa ildt ved det ord –
Den brune Miød, den klare Vin,
udofuer bordet foor –

9. Det vaar Danner Kongen,
saa tog han op paa –
Tog hand Røsten Bendixsen,
lader ham hofvit fraslaa.

10. Det var Røsten Bendixsen,
hand blægner under hielmen rød.
Forvist lefver Bendix Røstensen,
hand hæfner fult min død –

11. Det stood saa i Otte aar,
oc vel udi aarene Ni.
Da kom bud til Engeland,
slagen vaar Røsten i doe.

12. Saa satte hand ud de snæcher,
som længe hafde staait paa lunde,
Saa segler hand til Kiølnæs,
som baaren bryder fra grunde –

13. Det var liden smaa Dræng,
hand sagde der i fra,
Jeg seer saa mange schib i hafvit gaa,
ia fler end ieg kand tælle,

14. Det vaar oc de baadsmænder,
de rænder deris anker udi sand,
Det vaar Bendix Røstensen,
hand triner først paa land –

15. Det var Bendix Røstensen,
hand kom der ridendis i gaard.
Det vaar Kiølnæs-Kongen,
hand ud mod hannem gaar.

16. Welkommen Røsten Bendixsen
heden oc hiem til mig.
Jeg viste iche af kommen din,
at ieg kunde blande Miød oc Win,

17. Jeg passer ei om din brune Miød,
ieg agter ey at sidde,
Jeg er for den schyld kommen hid,
ieg vil min Broder wiche,

18. Tolf tønder af det røde guld,
bøder ieg for mig udi bood,
Wilst du mer for mig hafve,
saa falder ieg self til food –

19. Tolf tønder af det røde guld,
schal ey være din bood,
Du schal lade dit lif i dag,
det ald Werden stod imod.

20. Kiølnæs Dronning falder paa sine Knæ,
begynte saa at sige,
Kiere Røsten Benedict,
fangen tager I mig,

21. Tag du dine bæste Klæder,
de bæste som du har,
Gach du dig til schibene need,
til Engeland følge mig,

22. Tager i Blinde Molvigsen,
træder ham i hiel med hæst
Faar de andre tyngere død,
hand schal ey faa den bæste

23. Saa satte hand ild paa Kiølnæs,
oc alt det udi Kiølnæs vaar,
Saa stod der baade snipt oc snout,
saa staar det end udi dag,

*

Strofene er nummererte i originalmanuskriptet og i utgåva.

Omkvedet står i fullstendig form berre etter første og siste strofa. Til dei andre strofene står berre dei fem første orda og «etc.»

Som innleiing til visa skriv Lilienskiold: Kiølnæs-Slot. Huorvel fra lange tider ruinerit, haffver fordum voret Finne-Kongernis gamble Residenze oc tilhold. Udj hvis tid des grundvold egentlig er henlagt, skiuler os historien, allenest undergangens tildragsomhed erindris ved en gammel derom forfattede Vise, som endnu offte udj landet til ‹dets›amindelse udqvædis aff dislige indhold –

Oppskrift B

TSB D 432: Bendik og Årolilja

Oppskrift: 1847 av Jørgen Moe etter Anne Ånundsdotter Lillegård, Eidsborg i Lårdal, Telemark.

Orig. ms.: NFS J. Moe 8, 59–65.

Oppgjeven tittel: Raskan Bendik

*

1. Kongjen læte bygje Guldbrautine
Baate bratte aa breie
«Dei som dei i Loindom trøer
Skjo^sklegSamlarkommentar: Snart skaa han døi.»
– Aarololja, kvi søve du saa længje –

2. De va raskan Bendik
Han va inkje Drengjen fælen
Han trødde saa dei^{Eg ska trøa} Guldbrautine
I^Før Kongjens Auga^rne baai^vel.

3. De va raskan Bendik
Han gjæng seg in i By
Kauper Sax aa Skjære
Læte skjære den Skarlaken ny

4. De va raskan Bendik
Han kjem seg rians i Gaar
De va onge Aarolilja
Ho slær sine Dynnir i laas

5. De va raskan Bendik
Bankar paa Dynni mæ Hænderne smaa
«Stat op onge Aarolilja
Aa skrei dine Laakur ifraa.»

6. Stat op onge Aarolilja
Aa skrei dine Laakur ifraa
De æ’ ei skjone Jomfrue
Som her utafor staaer

7. «Æ de ei skjone Jomfrue
Som staar for Døren min
Saa hæv e paa meg Silkjesærkjen
Aa slipper hennar ind.»

8. Føre gjæk onge Aarolilja
Ho Silkjen ette seg drog
Ette gjæk raskan Bendik
Saa hjarteleg han lo

9. De va onge Aarolilja
Ho lægge se i Sengjen né
De va raskan Bendik
Springe han Veggjen teSamlarkommentar: til Væggen.

10. «Høire du onge Aarolilja
Haat eg deg sporje maa,
Æ her ingjen i denne Verden
Som din Hugjen leikar paa?»

11. «Her æ ingjen i denne Verden
Som eg æ hugraaOrdet er delt med ein blyantstrek, slik: hugr aa hava
Alle seer eg Liken min
I mine Føesdaga

12. Her æ ingien i denne Verden
min Hugjen leikar paa
Bære raskan Bendik
Honom maa eg alli sjaa.»

13. «Æ her ingjen i denne Verden
Som din Hugjen leikar paa
Bære raskan Bendik
Naa skaa du honom sjaa»

14. «Æ de raskan Bendik
Som eg lig me naa
Kvi gjek du ikje i min Faers Garen
Aa spurde de fyst om Raa.»

15. «Æ frygtar alle for noko Fiend
Om de sille gjælle paa
Svære hæv eg me HovdeAlternativ lesemåte: Haavde mit
Aa me Føtane Brynja blaa.»

16. Tvy saa voré den falske Terna
Ho laag inkje langt derifraa
Ho staal bortAlternativ lesemåte: burt Svære me Haande has
Aa me Føtane Brynja blaa.

17. Up stænde Særklands Koningen
Klæer en seg paa saa braat
«Eg hæv drømt saa mykj i natAlternativ lesemåte: not
Gud skaa for mine Draumo raai.

18. Linepara er ombytte i oppskrifta, men Jørgen Moe har nummerert dei med «1» og «2» for å markere rett rekkjefølgd.Eg ha draimd saa myky i Not
Gud skaa for mine Droumar raaí
Om raskan Bendik aa Aarolilja
E draimde saa vont om dei baae.

19. In saa kjæm den falske Terna
Seie ho i fraa
«Raskan Bendik liggje me Aarolilja
Forutan Kongjens Raa»

20. Denne strofa står skriven på tvers i venstremargen med tilvising hit.De va Serkslans Koningen
Han riste paa sit Svær
«Bendik ska kje Live njote
Før alr de i Væren er.»

21. De va Serklands Koningen
Han bankar paa Dynne me GnovelAlternativ lesemåte: Gnavel aa Spjut
«Stat up raskan Bendik
Aa kom til os herut.»

22. Up va{p}kna han raskan Bendik
Han ville kring seg sjaa
Burte va Svære me Haande has
Aa me Føtane Brynja blaa

23. De va raskan Bendik
Han ut gjenom B Vindauga saag
Han saag inkje Jore hel for Hestehovar
Hel Himlen for Brynja blaa.

24. De va raskan Bendik
Han ut gjenom Vindauge sprang
De va Serklands Kongjen
han gjorde honom Vægjen trang.

25. Di bat han raskan Bendik
Me Jøn aa dei stærke Baand
Om dei bat en alli saa hart
Han sleit de sonde me si Haand

26. Di bat kring^en raskan Bendik
Vel i Reipi ni
De va raskan Bendik
Han sleit sond alle di

27. Fram saa kjæm den falske Terna
Me si falske Raa
«Di taka Aaroliljas gule Haar
Aa binde ikring Hændarne smaa

28. Di taka Aaroliljas gule Haar
Aa bind ikring Hendarne kvite
Saa stænde Hugjen isama RonnenSamlarkommentar: Hvel
Han nænnest inkje Haare slite.

29. Di tok Aaroliljas gule Haar
Aa bind ikring Hændane kvite
Saa sto Hugjen i sama Ronnen
Han næntest kje Haari slite

30. Fram kjæm onge Aarolilja
La’ se paa sine bare Kne
«Høire du de min’ kjære Faren
Fangjen gjev du meg»

31. «Gak ifraa meg Aarolilja
Eg vi deg alli sjaa
Han sammarSamlarkommentar: sømmer saa ille Sylvarkniven
Aa skjæra si Dotter i fraa

32. «Gak ifraa meg Aarolilja
Eg vi deg inkje høire
Han samer saa ille Sylvarkniven
I kvinnebloe røre.»

33. Der stænd ei Kjørke norrafjølsAlternativ lesemåte: Lunde Kjyrke i Skaane
Ho æ tækte me Guld
Bendik ska kje Live njote
Om ho va tre Gaangane fuld

34. Der stænd ei Kjørke norafjølsAlternativ lesemåte: Lunde Kyrke i Skaane
Den æ tækte me Bly
Bendik ska inkje Livi njote
Om ho va tre Gaangane ny.»

35. In kom Serklans Dronningen
(Ho tok te aa tala:)Parentesane står i oppskrifta. Over og under byrjinga på første lineparet er det drege strekar.
«Minnes du haat du laava meg
Da du flytte meg af gare.

36. Minnes du haat du laava mig
Da du flytte meg her a Gare
Du sille inkje negte meg
Den fyste Bønna hel den are.

37. «Eg ska inkje negte deg
Den fyste Bønna hel den are
Men Bendik skaa inkje Live haa
Om de galt om kon alle.»

38. Dei ba for raskan Bendik
Saa mange som bea konde
Manden utaf Man‹ne›imenSamlarkommentar: heimen
Aa Fiskjen o’ fløte Grunnar.

39. Dei ba for raskan Bendik
Saa mange som bea viste
Guds engjelen af Himmerik
Aa Fuglen paa Lindekviste

40. Di ba for han raskan Bendik
Saa mange som ha Maal
Fuglen paa Viddeqvist
Aa Dyre s paa Skogjen laag

41. Sunna føre Kyrkja
Der laut han Bendik døi
Mit up i Hogelofts svaalé
Der sprak has vene Moi

42. Sunna føre Kyrkja
Der let han Bendik Liv
Midt up i Høgelofts svaale
Der sprak has vene Viv

43. Dei la en Bendik norra
Aa en Bendik^Aarolilja sunnaforeJørgen Moe har først skrive «norra» og «sunnafore» på omvendt plass, men har bytt dei om etterpå.
Der vox up paa deris Græfter
Tvaa fagre Liljeblomar.

44. Der vøox up paa deris Græftir
To fagre Liljegreinir
Dei krøktes ivi Kjyorketaarne
Der sto dei Kongjen te Mein

45. De vox up paa deiris Græfter
Tvaa^o fagre Lilieblomar
Dei kroktes ivi Kyrketaarne
Dei sto der Kongjen te Domar.

46. Samlarkommentar til denne og neste strofa: Maaskee urigtigDe va Serklans Koningen
Han talar te Drengjene smaa
«Dei gangar te Laaft aat Aarolilja
Aa sei ‘a ind for mig gaa.»

47. Atte saa kjæmme Smaadrengjeni
Aa seie den Tiend ifraa
Dø æ o Aarelilja
Ho lig onde Skarlagen blaa

48. «Ha eg vore de igjaar
At Elskogen ha vore dei saa kjær
Inkje ha Bendik ^sit Live sit mist
Før alt de i Være ær.

49. Aa ind kjæm Serklands Droningen
Aa Taare renner paa sylvspændte Sko
«Gud forlaate deg Herren min
Ette seaSamlarkommentar: Bagefter æ du go»

*

Strofene er nummererte av Moltke Moe i oppskrifta. Han har òg sett til merknader her og der med blyant.

Til høgre for tittelen står det: Eidsborg Anne Aanonsd.

Til venstre for tittelen står det: Syv: Der boe en Jarl i England. Side: 509

I venstremargen utanfor strofe 3–4 står det: Geijer och Afzel. 10. S. 95

Oppskrift C

TSB D 432: Bendik og Årolilja

Oppskrift: Kring 1850 av Olea Crøger etter Kristense Eivindsdotter Trae, Åmotsdal i Seljord, Telemark.

Orig. ms.: NB Ms fol 1803a:1, 3.

Oppgjeven tittel: Raske Bendik

*

1. Dæ vaa raske Bendik
ville lilje sæg ei Mø
Dæ vaa Kongjens Daatte Aarelilja
for henar saa maatten dø.

2. Der stend ei Kjørkje i Skaane by,
aa den æg tækt mæ Gul
Bendik skaa kje sit Livi njote
om en kosta ho tri Gaagjer ful

3. Der stænd ei Kjørkje i Skaane by
Aa Den æ tækt mæ Bly
Bendik skaa kje sit Livi njote
om han kosta ho tri Gaagjer ny.

4. Saa høgji di te den Aarelilja
saa Lutine sprang i to
Daa sprat Belte af Aarelilja,
aa Hjartai flaut i Blo.

5. Bendik la di nora Kjørke
aa Aarelilja sonna
Saa vox dei op paa deiris Græftir
to af dei Liljoronar

6. Saa vox dei op paa deiris Græftir
to af dei Liljugreinar
Di krøkte sæg in fæ Kjørkjesvalin,
der stande dei Kongjen te Meinar

7. Saa vox der up paa deiris Grefter
to af den Liljuronar
dei krøkte sæg up paa deiris Greftir to af Kjørkjetaarne
der stænde dei te Domar

*

Strofene er ikkje nummererte i oppskrifta.

Under oppskrifta står det: NB: Visekvæderen kan ikke meer af denne Vise.

Crøger sendte heftet til M.B. Landstad i 1853.

Oppskrift D

TSB D 432: Bendik og Årolilja

Oppskrift: 1856 av Sophus Bugge etter Signe Eivindsdotter Storgård, Høydalsmo i Lårdal, Telemark.

Orig. ms.: NFS S. Bugge I, 52–55 (reinskrift).

Oppgjeven tittel: Bendik å Årolilja. I.

*

1.Samlarkommentar: [jvfr. fær. Qvörfin V. 5. 6.] Bendik búr i Leiungjen,
um ei líti tí
så vikja’ han útí møyesalen,
dæ galt honoms unge lív.
– Årolilja læt hó lív for elskóg. –

2. Bendik búr i Leiungjen,
um ei líti stund
så vikja’ han útí møyesalen,
så brå ær bånelundSamlarkommentar, kvar setning med ulik skrivereiskap: Signe forstod ikke dette. Færøisk Ordsprog: bráð er barna lund (antiqv. Tskr. 1849–51 S. 273). Dog synes Båne- ei at passe her; maaske Feil for Bele-Lund, jvfr. Kvikispr. Landst. V. 48..

3. Dæ va’ noAlternativ lesemåte: va’ for va’ no Danekungjen,
han byggde gullbrautinne te å ifrå:
«den som tor’e mine gullbrautir trøa,
denAlternativ lesemåte: han sko aller líve få.»

4. Dæ var no unge Bendik,
han var ‘kje gúten fælen,
han tóre dei gullbrautinne trøa
tverrfor kungjens nasar å augoAlternativ lesemåte: augu båe.

5. «Kyrkja stend í Tråndhjem,
dæn ær tekt’e mæ blý,
^ungeSkrive i margen med anna hand Bendik skò’ inkje líve njóteAlternativ lesemåte: få,
um dænAlternativ lesemåte: hó varAlternativ lesemåte: vør trí gångur ný.

6. Kyrkja stend í Tråndhjem,
dæn ær tekt’e mæ gull,
^ungeskrive i margen med anna hand Bendik skò’ inkje líve njóte,
um dænAlternativ lesemåte: hó varAlternativ lesemåte: vør trí gångur full.»

7. Dei ba fyr unge Bendik
så mange, som bea viste,
engilen av himerike
å fuglen av lindekviste.

8. Dei ba fyr unge Bendik
så mange, som bea kunna,
engilen av himerike
å bane fiskjen av havsens grunnar.

9. Dei ba fy unge Bendik
så mange, som bea må,
engilen av himerike
å båne i vøgga låg.

10.Denne strofa står skriven i margen med tilvising hit. Ho er ikkje nummerert i oppskrifta. Inn så kom ho Aarolilja,
stilles før sin Faers Bor:
«Høyrer du Fai min,
høyrer du mine Ór!»

11. Inn så kom de lisle vivAlternativ lesemåte: ho Aarolilja for de lisle viv,
la’ seg på kné:
«høyre du no fai minn,
å fangjen gjeve du meg.Samlarkommentar: opr. mé. S.B.

12. Dei første to verselinene står skrivne mellom den førre og den neste strofa. På grunn av rimet og teikn i oppskrifta, tyder alt på at dei to første verselinene i neste strofe òg skal vere dei to siste i denne.Dæ va’ Danekungjen
han tala eitt ór fyr seg:
[Slettes inkje fangjen]
[gjev eg deg.]

13. «Slettes inkje fangjen
gjev eg deg;
stidde sku’ eg Årolilja,
tigja sku’ dei båe.»

14. Denne strofa står skriven i margen med tilvising hit. Ho er ikkje nummerert i oppskrifta. Det følgjande prosastykket refererer til denne strofa. Dei tok ‘en unge Bendik
aa slo ‘en imot Golv;
femten va’ dei Bastetaugjir
ikring honoms kvite Holl

Så bandt de tolvAlternativ lesemåte: femten Bastebånd «um honoms kvite hold», men dem sprængte han, som det var Tråd.

15. Inn kom dei smådrengjinne,
fortolde tiende av gårAlternativ lesemåte: igjaar for av går:
«takje eitt hår av Årolilja,
så kan de fangjen få».

16. Så tok dei eitt hår av Årolilja
å batt ikring unge Bendiks hånd.
«Fyrr eg sku’ detti sunde slite
fyrre sku’ eg i dessi bånd.»

— — — — —
— — — — —

17. Belte spratt av miggjeryggjen
å sygja uti blo,
å unge Bendik lå på grúve.
– – – – – –

Årolilja gik på Kirkegulv og sprakk. Så kommer Dronningen ind for Kongen, kalder ham «ærelaus» og siger:

18. Dei to første verselinene er skrivne i margen.Inn så kom dæn Droningji,
hó stilles fyr Kungjens Bór:
«inkje hev du dotter
å inkje hev du måg.»

19. «Ha’ eg vist detta fyrr ig^jår,
at hastiSamlarkommentar: Signe forstod ei dette Ord. ha’ vori så kjær,
unge Bendik ha’ inkje silt live låti
for alt de i væri ærAlternativ lesemåte: tolv, tretten, fjorten vær.

20. Ha’ eg vist detta fyrr ig^jår,
at hasti ha’ vori så trång,
unge Bendik ha’ inkje silt live låti,
um væri var aller så lang.»

21. H{e}ænnar la’ dei mæ sunna kyrkje,
honom la’ dei mæ nora,
så voks dær uppå deires greft
tvo fagre liljeblomar.

22. Så voks dær uppå deires greft
tvo fagre liljeblomar,
dei trengjer seg inn i kyrkjedynni,
dei stende der kungjen te domar.

23. Så voks dær uppå deires greft
tvo fagre liljegreinar,
dei trengjer seg inn i kyrkjedynni,
der stende dei kungjen te meinar.

*

Strofene er nummererte i oppskrifta. Strofene som er skrivne i margen og mellom linene har ikkje fått nummer i oppskrifta. Nummereringa her avvik difor frå nummereringa i oppskrifta.

Oppskrift E

TSB D 432: Bendik og Årolilja

Oppskrift: 1911 av Rikard Berge etter Eivind Talleivsson Auversækre, Høydalsmo i Lårdal, Telemark.

Orig. ms.: TGM R. Berge CCXXI, 21–27.

Oppgjeven tittel: Bendik aa Aarolilja

*

1. Om dagjen rei B[endik] i skogjen ut
han ville skóde møy,
han va’ kje lagje ti atte kaama
aa derfòr sò lod han døy.
– Aarolilja hvorfòr saaver du sò lengje. –

2. Om dagjen ri B[endik] i [skogjen ut]
[han ville] skóde viv,
han va’ [kje lagje ti atte kaama]
[aa derfòr sò] lod han liv

3. B[endik] va’ kje i kongjens gar’e
meir’e hell maanane tvo.
Han la seg tì mæ kongens datteri
uti sò stor ‘n elskov.

4. Kongjen lòut byggje gullbrattine
baade bratte aa breie.
«Dersom noken tòre gullbròutine trøa
han skò ette vaandomAlternativ lesemåte: vondom leitas».

5. Aa K[ongjen] lòut byggje gullbrattine
baade bratte aa haage
[Dersom noken tòre] gullbrattine trøa
han skò vel live laate.

6. Tì sò svara han onge B[endik],
han sto ikkje langt der-ifraa:
«Eg tòre gullbrattine trøa
fòruden kongjens raair.»

7. Om dagjen ri B[endik] i skogjen ut
han veider den hvide raa,
om naatti søv han hos jaamfruen sìn,
det gjælder hans live paa.

8. Om dagjen [ri Bendik i skogjen ut]
[han veider den] hvide {l}Hind
om naatti [søv han hos jaamfruen sìn,]
alt onde den hvide lind

c. Eg tikje so naar eg sit’e hjaa deg
som eg sat uti solskjìns bjarta,
naar eg aa du me fìnnas at
daa gléas baa hug aa hjarta

d. Eg tikje sò-nær eg sit’e [hjaa deg]
[som eg sat uti] solskjìns bjarte
Naar eg aa du me skjyljas at
de rivnar baa hug aa hjarta.

e. Eg tikje sò vent om ditt gule haar
som e{g}pli dei renn paa kviste
Sæl æ den som deg maa faa,
Gud bedre den som skò deg misse.

9. Ìnnsò kjem ‘n liten smaa drengRetta frå: smaadreng
han seie tidende ifraa:
«B[endik] hev’e gullbrattine trøtt
fòruden kongjens raair.

10. Aa de va’ no den danske kongen
han slo sìn neve mot bor:
«B[endik] skò inkje live njote
om ‘n vant allverdens jor.»

a. Londⁿe kjørkje i Skaane
den æ tekte mæ bly,
n’ B[endik] skò ìnkje live njote
om den vòr’ 3 gaangur ny

b. L[onne kjørkje i Skaane]
[den æ tekte] mæ gull
[n’ Bendik skò ìnkje live] njomte
[om den vòr’ 3 gaangur] full.

11. Sò sette di onge B[endik]
i fangehuset ìnn,
de rann sò salte taarir
paa Aaroliljas blege kjìnn.

f. Gakk ifraa meg Haarolilja
aa^du græt ìnkje fe meg leng,
eg tiss de i mitt hjarta verkjer,
naar eg ser dìne taarir renn.

12. Fram kaam ‘o Haarolilja
falt fyri sìn fader paa knæ:
«Aa høyre du de du sælaste fare,
aa fangjen sò gjev’e du meg.

13. «Ga{tt}kk ifraa meg Haarolilja
eg vi’ deg inkje høyre,
de sømer sò ille mitt goe sværd
i kvindeblo aa røre.»

14. Aa di ba fe ‘n onge B[endik]
alle dei som konna,
mannen ifraa manheimen
aa fiskjen paa havets bunnar.

15. Aa dì [ba fe ‘n onge Bendik]
[alle dei] som hadde liv
aa trei ot-o skogjen
aa bloman’ i fagraste li.

16. Aa dì [ba fe ‘n onge Bendik]
[alle dei] som hadde maal
fuglen paa villan kvisten
aa dyri paa skogjen laag.

17. Fram sò kaam ‘o danske draanning
falt fyri sin herre paa knæ:
Aa høyr du de du sælaste far
aa vi’ du no vita mi bøn!

18. Du tok meg ut o’ mìn faders gaar
fòruden min faders raa{a}d,
aa hver den bøn som eg deg ba
sill allti{d}t vera ja.

19. Ja kvòr den bøn som du meg be
skò alltit [vera ja]
fòruden B[endik] han skal live laate,
de gjeng eg aldrig ifraa.

20. Fram kaam ‘o Haarolilja
bar ljos paa altarbor,
daa spratt belte av H[aarolilja]
aa hjartae flòut i blo.

21. Bendik la di sonnan
Haarolilja noran
der vóks upp paa deires greftir
sò fagre liljeblomar.

22. Aa der vóks [upp paa deires greftir]
sò fagre liljeronnar,
dei krøkte seg ivi kjyrkjetaarne
der stend’e dei kongjen tì domar.

23. Der vóks [upp paa deires greftir]
[sò fagre] liljgreinir
[dei krøkte seg ivi] kjyrkjetaarne
[der stend’e dei] kongjen tì meinar.

24. Ja ha’ eg visst detta i gjaar
at elsku ha’ vòre sò kjær,
sò ha’ kje B[endik] sìlt live laate
fòr alt det paa jori her æ.

25. Fram kaam danske draannìngji
rann taarir paa syllspente sko:
Gud fòrlaate deg herren min
siden efter sò æ du go.

*

Strofene er nummererte i oppskrifta.

Etter siste strofa står det seks strofer, merkte a–f, med slike tilvisingar: (a b. etter v. 10. c–e «æ ettepaa ‘n hev veia den hvide hind». f er lite lenger inne). Her er desse strofene sette inn etter tilvisingane og merkte a–f. Tilvisinga for strofe f er uklår, men ho er sett inn etter strofe 11 her.

Om Riddarballadar 2

Riddarballadane er den avgjort største av alle dei seks balladegruppene. Her finn vi viser med mange og sprikande emne. Samla sett gjev riddarballadane likevel ei tilsynelatande realistisk skildring av livet i adelsmiljø, men så å seie alltid med vekt på dramatiske hendingar som forføring, sjalusi, brurerov, valdtekt, utruskap og drap.

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på X
Del på Facebook